HİPERAKTİF VE DİKKAT EKSİKLİĞİ OLAN ÇOCUKLAR İÇİN SINIF İÇİ
DÜZENLEMELER:
Hazırlayan Psikolog Çiğdem KARAKUŞ
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, çocuklar arasında görülen en yaygın
bozukluklardan biridir.Hiperaktivite ve dikkat eksikliği olan çocuklarda, okul çağından önce ve
okul çağında hareketlilik ve dikkat eksikliği belirgin olarak göze çarpar.Bu çocukların işlevselliği
belirgin bir şekilde bozulur, özellikle okul döneminde göreceli bir başarısızlık ve sık sık
öğretmeninden uyarı alma görülür.Oysaki çocuk, derse konsantre olmadığından, çoğu zaman
normal zekaya hatta normalin üstü zekaya sahip olduğu halde derslerinde başarısızlık
göstermektedir..Bu tür çocukları idare etmesi zordur.Çocuğun sosyal ilişkileri bozulur, bunun
üzerine dersteki başarısızlıkları da binince kendine olan güveni ve özdeğeri düşer. Bu sebeble
çocuğun hem psikososyal açıdan desteklenmesi hem de bu çocuklara eğitmenlik yapma
vazifesinde olan öğretmenlerin yönlendirmesi ve davranışları çok önemlidir. Yanlış tutumlar
çocuğun hareketliliğini daha da artırmakla kalmayıp, çocuğu başarılı olabilecekken başarısızlığa
itmektedir. Hiperaktif çocukların diğer yaşıtlarıyla birlikte normal bir okula devam etmelerinde
bir sakınca yoktur.Yalnız bu çocukları eğitmekle yükümlü olan öğretmenlerin bir takım hususları
bilmeleri ve bu hususlara göre davranmaları gerekmektedir.Bu notların amacı; bu öğretmenler
için bazı pratik bilgiler sunmak ve sınıfta uygulayabilecekleri stratejiler önermektir.
Her şeyden önce şunu bilmek gerekir ki; hiperaktivite bozukluğu nörolojik bir
bozukluktur ve bu bozukluğa bağlı olarak ortaya çıkan davranışlar çocuğun kontrolünde
değildir. Bu davranışlarından dolayı çocuk asla kınanmamalı, davranışları tembellik,
dikkatsizlik, umursamazlık, kişilik özelliği gibi sebeplere bağlanmamalıdır. Bu çocukların
öğretmenleri mümkün olduğu kadar esnek davranabilmelidir. Hiperaktif çocuklar, güvenli bir
ortam sağlandığında normal çocuklardan daha başarılı olabilmekteler.Öğretmenlerin hiperaktivite
bozukluğu hakkında daha çok bilgi edinmeleri hatta hizmet iç eğitim almalarında fayda vardır.
Dikkat eksikliği gösteren çocuklar için kullanılacak stratejiler:
Dikkat eksikliği belirtileri şunlardır: dikkatlerini uzun süre toparlayamazlar, başladıkları
işlerin sonunu getirmekte güçlük çekerler, dikkat gerektiren günlük işlerden kaçınırlar, eşyalarını
sık sık kaybederler, günlük işlerinde unutkanlık vardır, işlerini düzensiz ve dağınık yaparlar,
genelde bir işten diğerine çok sık geçiş yaparlar, karşılarındakini dinlememe konudan konuya
atlama görülür, dikkatleri ilgisiz uyaranlarla sık sık dağılır, çalışmalaları plansızdır, yaptıkları
işlerde dikkatsizce hatalar yaparlar.
Bu çocuklar için şu stratejileri kullanın:
1. Bir soru sormadan önce duraklayarak ya da etrafınıza göz gezdirerek çocukta merak
uyandırın.
2. Öğrencileri rast gele seçerek derse kaldırın.
3. Herhangi bir öğrenci, bir soruyu cevaplarken diğerlerinin dikkatini çekin.
4. Dikkati dağılmaya başlayan öğrenciye ( konuyla alakasız da olabilir) basit bir soru
sorun. Yanlız soruyu ceza amaçlı sormamaya dikkat edin.
5. Çocuğun ismini verdiğiniz örneklerde ya da konuda örnek kullanın.
6. Çocukla aranızda özel bir espri oluşturun.
7. Dikkati dağınık çocuğa yakın durun ve dersi anlatırken çocukla fiziksel bir temas
oluşturun. ( elini omuzuna atmak gibi)
8. Ders ilerledikçe sınıf içinde dolaşın, ve çocuğun kitabında anlattığınız konunun
üzerine hafifçe vurarak onun dikkatini toplamasını sağlayın.
9. Anlatılacak konuları mümkün oldukça kısa tutun.
10. Çocuk için zihinsel ve fiziksel alternatifler yaratın.
11. Derste mümkün olduğu kadar görsel ve işitsel malzemeler kullanın. ( renkli
kartlar,teyp,harita,resim gb.)
12. Çocuklara hayal kurma vakitleri verin.
13. Talimatlarınız basit ve somut olmalı.
14. Talimatlarınızı yumuşak bir ses tonuyla verin.
15. Çoçuğa kendi kendisini kontrol etmeyi öğretin.
16. Sunacağınız konuyu çocuğun ilgileriyle ilişkilendirerek anlatın.
17. Sık sık grup çalışmaları yapın.
Bilişsel bozukluk gösteren çocuklar için kullanılacak stratejiler:
Bu çocuklar ellerindeki işi bitirmekte güçlük çekerler. Konuşurken alakasız kelimeler
kullanırlar. Bir iş yaparken gösterdikleri performans düşük olur ve ne yapmaları gerektiğini
anlamamış olduklarını gösterir. İşi genellikle ne yaptıklarının farkında olmadan ve düşünmeden
yaparlar. Fevridirler.
1. Çocuğa karşı olumlu bir tutum takının.
2. Sınıf içi kuralları ve sosyal kuralları açık ve anlaşılır bir şekilde anlatın.
3. Çocukla aranızda özel bir işaret oluşturun.
4. Çocukla öğretmen arasındaki benzerlikler üzerine vurgu yapabileceğiniz özel
konuşma vakitleri ayarlayın.
5. Çocuğun alakasız gibi görünen cevap ve tepkilerini, konuyla alakası olup olmama
hususunda inceleyin.
6. Herhangi bir öğrenciyi soruları yazmakla görevlendirin.
7. Soruyu cevaplamadan önce çocuğa sorusunu tekrarlatın.
8. Bilinen bir hikaye seçin ve zincirleme bir şekilde öğrencilere anlattırın.
9. Yeni bir konuya başladığınızda ayrıntılara girmeden önce öğrencilere o konuyla ilgili
sorular ürettirin.
10. Gerçek ile hayali birbirinden ayırt ettirmek için gerçek-hayal karışımı hikayeler
anlatın ve çocuklara ayırımları üzerinde vurgu yapabilecekleri yorumlarını anlattırın.
11. Öğrencilere 'doğru', 'olabilir ama olmadı', 'Olması imkansız ve olmadı' gibi cevaplar
verebilecekleri yazılı projeler verin.
12. Dürüst olmadığı zaman çocuğu yalanı ile yüzleştirmeyin.
13. Dikkat dağıtıcı şeyleri çocuğun sırasında veya sınıfta bulundurmayın.
14. Kısa ödevler verin.
15. Doğru yapmanın hızlı yapmaktan daha önemli olduğuna dair konuşmalar yapın.
Önemli olan nicelik değil niteliktir.
16. Bir öğretmen olarak temponuzu sık sık kontrol edin.
17. Sınıfta bir duvar saati bulundurun ve bir alıştırma üzerinde ne kadar çalışacaklarını
çocuklara önceden söyleyin.
18. Bu çocuklardan tamamladıkları ödevlerini dosyalamalarını isteyin.
19. Çocuğa kendi kendine konuşmayı öğretin.
Sınıf içi bazı davranışlar için getirilebilecek düzenlemeler:
Bu davranışları gördüğünüzde bu düzenlemeleri getirin:
1.-Bir planı yada işi takip etmekte güçlük çekmek(gerçekçi olmayan uzun süreli amaçlar
edinmek, konudan sapmak)
+ Uzun süreli amaçlar edinmiş öğrencinin amaçlarını ulaşılabilir gerçekçi parçalara
ayırın.
+ Çocuğa, bu amaca ulaşmak için ne yapması gerektiğini tek tek sorarak amacını
ulaşılabilir bir amaca dönene kadar küçültün.
+ Öğrencinin amaçları doğrultusunda ilerlemesini takip edin ve aşılması gereken her bir
basamağı dikkatlice zamanlamasına yardımcı olun.
2.Belirli bir işi yaparken basamakları takip etmekte ve işi tamamlamakta güçlük çekmek
+ İşi çalışılabilir ve elde edilebilir parçalara bölün.
+ Her bir basamak için örnek gösterin.
+ Tamamlaması gereken aktivitenin gereklerini belirtin (matematik ödevin bu 8
problemi doğru bir şekilde çözünce bitecek bunları bitirmeden diğer ödevine başlama)
3. Zincir halinde verilen komutları, talimatları doğru bir şekilde takip etmekte güçlük.
+ Talimatı vermeden önce çocuğun dikkatini çekin. Sözel talimatları yazılı talimatlarla
birlikte verin.
+ Talimatlarınız açık ve anlaşılır olmalıdır. Bir anda tek bir talimat verin sonra sırayla
ötekilere geçin.
+ Bütün sınıfa verilen talimatı çocuğa özel olarak tekrar edin.( bunu yaparken diğer
öğrencilere çocuğun durumunu hissettirmemelisiniz)
+ Çocuğun direktifi anlayıp anlamadığını kontrol etmek için, direktifi tekrar ettirin.
4. Konuları ya da yapılacak işleri öncelik sırasına göre düzenlemede güçlük çekmek.
+ Ödevleri ve konuları öncelik sırasına göre verin.
+ Çocuğa yardım için bir örnek hazırlayın ve onu sırasına yapıştırın.Bu örneğe sık sık
atıfta bulunun.
5. Ödevleri tamamlamada güçlük çekmek.
+ Her bir ödevi tamamlamak için gereken basamakları açıkça yazın ve sözel olarak
belirtin.
+ Ödevleri mümkün olduğu kadar kısa verin
+ uzun ödevleri parçalara ayırın ve belirlediğiniz tarihlerde( sürede) her bir parçasının
tamamlanmasını sağlayın.
+ ödevleri sık sık kontrol edin. Çocuğa geri-bildirimde bulunun.
+ Çocuğa her ders için bir çalışma arkadaşı ayarlayın.
6. Hafıza gerektiren derslerde güçlük çekmek
+ Dersi anlatırken mümkün olduğu kadar görsel, işitsel, yazılı, hareketli araçlar kullanın.
+ Çocuğa hafıza tekniklerini öğretin.
7. Sınavlarda güçlük çekmek.
+ Çocuğa sınav için ek süre tanıyın, çocuğa yazılı sınav yerine sözlü sınav verin.
+ sınav kağıtları temiz ve okunaklı olmalıdır. Her sorunun altına cevap için boşluk
bırakın. Cevap ile soru aynı sayfada olmalı.
+ Çocuğa sessiz bir ortamda ayrı olarak sınav verin.
8. Sözel olmayan işaretleri, beden dilini yanlış anlama.
+ Beden dilinin ne anlattığını çocuğa açıklayın.
+ Beden dilini çocuğa öğretmek için, role-playing yaptırın.
9. Yazılı metinleri anlamada güçlük çekmek.Ana fikri, yardımcı fikirleri ayıredememe, önemsiz
ayrıntılara takılma).
+ Çocuğa vereceğiniz metinde ana fikrin altını çizin.
+ Metindeki önemli noktaları gösteren bir metin taslağı verin.
+ Çocuğa ana fikri ve yardımcı fikirleri bulmayı öğretin.
+ Eğer imkanınız varsa metnin kasedini sağlayın.
10. Sözel sunumları anlamakta güçlük çekmek.
+ Anlattığınız konunun yazılı kopyasına çocuğa verin.
+ Öğrencilerin not alırken birbirlerine bakmalarına izin verin.
+ Çocuğu kendi notları ile arkadaşlarının notlarını karşılaştırması için teşvik edin.
+ Çocuğu kayıt cihazı kullanmaya teşvik edin.
+ Konunun anahtar kelimelerini tahtaya yazın ve onlara vurgu yapın.
11. Dikkati korumada güçlük çekmek.
+ Çocuğun dikkatini ödüllendirin.
+ Çalışmayı küçük parçalara bölün.
+ Çocukla fiziksel yakınlık sağlayın.
+ Çocuğu duvar tarafında bir yere oturtun ve sırasında dikkat dağıtıcı birşey
bulundurmayın.( Çocuğa bunu cezalandırma amaçlı yapmadığınızı anlatın)
11. Dağınıklık ve eşyaları kaybetme.
+ Çocuğa organizasyon tekniklerini öğretin.
+ Haftalık, aylık ödev kağıtlarını bir dosyada toplattırın ve eksik olup olmadığını kontrol
edin.
+ Günlük çalışma materyallerini listeleyin ve ödev ya da konu için gerekli sayfa düzenini
gösterin.
+ Ödevlerdeki hatalarını düzelterek çocuğa geri bildirimde bulunun.
12. El yazısının bozuk olması.(kelimeleri bitişik yazma,büyük harf küçük harf ayrımını
yapamama, akıcılığın olmaması, harflerin doğru yazılmaması).
+ Bilgisayarda yazılmış ödevleri kabul edin.
+ Öğrencinin isteği doğrultusunda alternatif metotları kabul edin.(Ödevin sözel verilmesi,
daktilo ile yazılması gb.)
+ Çocuğu bozuk yazısından dolayı asla yargılamayın.
+ Kısa ödevlere izin verin.
+ Önemli olanın ödevin uzun olmasının değil kaliteli olmasının olduğunu vurgulayın.
13.Verimli ders çalışamama.
+ Verimli ders çalışma yöntemlerini çocuğa öğretin.
14. Hayale dalmak.
+ Çocuğun derse aktif bir şekilde katılmasını sağlayın.
+ Çocuklar için özel hayal kurma vakitleri ayırın.
15.Dikkat çekmeye çalışmak, sınıfta dolaşmak, bağırmak, arkadaşlarına sataşmak vs.
+ Çocuğa başkalarının dikkatini uygun davranışlarla nasıl çekebileceklerini öğretin.
+ Çocuğun uygun davranışlarını ödüllendirin.
+ Çocukla sessiz durduğu zaman ilgileneceğiniz hususunda emin kılın.
16. Yerinde duramama, aşırı hareketlilik.
+ Öğrenciye sık sık ayağa kalkma ve sınıfta dolaşma imkanı verin.
+ Çocuğun küçük şeylerle, silgi, küçük bir top, lastik gibi, oynamasına izin verin.
17.Değişikliklerde, yeni bir aktiviteye geçmek, sınıf değiştirmek gb, zorluk çıkarmak,
toparlanmayı red etmek, yeniliklere direnç göstermek.
+ Çocuğu yapacağınız değişiklik için hazırlayın. Program değişikliği için önceden sinyal
verin( şimdi bu alıştırmayı bitirince bahçeye çıkacağız ve oyun oynayacağız)
18. Rekabet ya da baskı yaratan durumlarda aşırı heyecanlanmak.
+ Çocuğa rakibinin kendisi olduğunu vurgulayın.
+ Çocuklara rekabete yönelik değil dayanışmaya yönelik oyunlar oynatın.
19. Takım çalışmalarında uyumsuz davranmak.
+ Çocuğa sorumluluk ve liderlik verin.
+ Çocuğu öğretmene yakın tutun.
20. Tehlikeli sonuçlar doğurabilecek davranışlarda bulunma, sonucunu düşünmeme.
+ Çocuğa davranışının ne gibi tehlikeler doğurabileceğini fark ettirmeye çalışın.
+ Sorumluluk sahibi çocuklarla eşleştirin.
+ Çocuğa bir şeyi yapmadan önce durmasını, düşünmesini, sonra yapmasını öğretin.
21. Yetişkinlerle zayıf iletişim, otoriteye karşı koyma.
+ Çocuğa karşı olumlu bir tutum takının.
+ Çocukla istemediğiniz davranışları ve sebepleri üzerine bireysel olarak görüşün.
