HİPERAKTİF VE DİKKAT EKSİKLİĞİ OLAN ÇOCUK İÇİN AİLE NE
YAPABİLİR?
Hiperaktif ve dikkat eksikliği olan bir çocuğa sahip olmak her ana baba için başa çıkılması güç
bir durumdur. Fakat hayat, bu çocuklar için sanıldığından daha zordur. Okulda başarısızlığa
uğramak, bir oyunun sonunu getirememek ve arkadaşlarını kaybetmek. Bütün gece dikkatini
ödev üzerinde toplamak için verilen mücadele ve sabahında ödevi okula götürmeyi unutmak Her
gün gittikçe artan bu hüsranlar çocuk için başa çıkılması daha zor durumlara yol açmaktadır. Bazı
çocuklar bu engellenmeleri kuralları çiğneyerek, kavga ederek, uygunsuz davranışlar göstererek
gidermeye çalışırken, kimisi de bedensel yakınmalarla endişelerini dışa vururlar. Bir kısım çocuk
ise ihtiyaçlarını ve korkularını içine atarak, gerçekte kendilerini ne kadar kötü hissettiklerini
örtmeye çalışırlar.
Hiperaktif bir çocukla yaşamak yeterince zordur
Öfkeli, sürekli oyuncaklarını gasp eden, eşyalarını kaybeden bir kardeşe yahut sınıf arkadaşına
sahip olmak da yeterince zor bir durumdur. Hiperaktif bir çocukla yaşayan yahut onunla aynı
sınıfı paylaşan çocukların da çeşitli engellenme hislerine kapılmaları olasıdır. Bu çocuklar, anne
babaları yahut öğretmenleri hiperaktif çocukla ilgilenirken, kendilerini ihmal edilmiş
hissedebilirler. Kardeşlerini veya sınıf arkadaşlarını sevmek isterler fakat bu bazen o kadar zordur
ki!
Genel disiplin yöntemleri hiperaktif çocuklarda etkili değildir
Belki de en zor olanı bu çocukların ebeveyni olmaktır. Bu çocukların sürekli hareket halinde
olmaları ve davranışlarını kontrol altında tutamamaları ebeveyn için meydan okuyucu bir durum
yaratır. Anne baba, sürekli öfke nöbetleri geçiren, etrafı dağıtan, sözlerini dinlemeyen,
hareketlerinin sonuçlarını düşünmeyen böyle bir çocuk karşısında kendini çaresiz ve kayba
uğramış hissederler. Genel disiplin yöntemleri ise hiperaktif ve dikkat eksikliği olan çocuklarda
etkili değildir çünkü gerçekte bu çocuklar bu şekilde hareket etmeyi kendileri seçmezler. Yanlış
olduğunu bildiği halde ebeveyn kendini çocuğa bağırırken, onu aşağılarken hatta hırpalarken
bulabilir. Ebeveynin bu tip tepkileri daha üzücü sonuçlar doğurur. Bu da anne babanın kendini iyi
bir ebeveyn olmamakla suçlamasına kadar gider.
İlaç tedavisi davranış problemlerini çözse bile duygusal problemleri çözemiyor
Peki ,tüm bu olumsuz durumlardan bir çıkış yolu var mı dır? İlaçla tedavi bazı istenmeyen
davranışların kontrolünde etkili olmaktadır. Fakat ilacın hala ulaşamadığı ve çözümsüz bıraktığı,
problemin başka boyutları mevcuttur. Çünkü bu bozukluk sadece davranışları değil duyguları da
derinden etkilemektedir. Bazı hiperaktif çocuk için azarlanmak, sahip oldukları tek dikkat çekme
yolu haline gelmiştir. Bu çocuklar kendi değerliliklerini ve yeterliliklerini inşa edebilecekleri çok
az deneyim yaşamışlardır. Eğer onlar hiperaktifseler, sık sık ne kadar kötü olduklarının
konuşulduğuna tanık olurlar, davranışları için cezalandırılırlar. Eğer çocuk dağınıksa ve bir konu
üzerinde dikkatini toplayamıyorsa, okulda başarısızlığa uğrayacak ve tembel olarak
algılanacaktır. Saldırgan davranışları onun arkadaşları tarafından dışlanmasına sebep olacak, bu
da çocuğu sosyal ilişkiler kurmaktan mahrum bırakacaktır. Bu boyutlarda engellenmelerle
karşılaşmak bu çocukları garip, anormal veya aptal olmak gibi büyük bir korku geliştirmelerine
sebep olabilir. Bu gibi durumların önlenmesi için hem çocuğun hem de ailenin, davranış sorunları
ve duygusal sorunlarla başa çıkma becerileri geliştirebilecekleri profesyonel bir yardım almaları
zaruridir. Profesyonel bir yardım sadece bu davranışlarla başa çıkma yollarını değil, çocuğun ve
ailenin kendilerini daha iyi hissetmelerine yardımcı olur.
Hiperaktif ve dikkat eksikliği olan çocuklar için aile ne yapabilir?
- Ev programlarını organize edin: oyun, yemek, yatış, ders çalışma, televizyon seyretme, ev
işleri gibi ev içi faaliyetlerin zamanlarını gösterecek bir ev programı hazırlayın ve bunu çocuğun
her zaman görebileceği bir yere asın. Eğer çocuk programı hala okumadıysa, her günün
faaliyetlerini gösterecek resimler ve semboller kullanın. Programdaki herhangi bir değişikliği
önceden çocuğa haber verin.
- Ev kuralarını belirleyin: Ailede geçerli kuralları basit, açık ve kısa bir şekilde belirleyin
ve bu kuralları anlaşılır bir şekilde çocuğa açıklayın. Kuralları ve uyulmadığı takdirde getireceği
neticeleri açıkça yazarak ev programının yanına asın. Kuralların çiğnenmesi halinde verilecek
ceza geçerli, çabuk ve tutarlı olmalıdır.
- Olumlu olun: Çocuğa ne yapmaması gerektiğinden çok ne yapmasını istediğinizi
söyleyin. Çocuğun her iyi davranışını her zaman ödüllendirin- kapıyı yavaşça örtme, üstünü
giyme gibi basit davranışlar olsa bile- Çocuğun yanlışlarına vurgu yapmak yerine doğrularını
övün ve ödüllendirin.
- Direktiflerinizin anlaşıldığından emin olun: Bir emir vermeden önce, çocuğun dikkatini
çekin ve direk gözlerinin içine bakın. Sonra çocuğa açık bir şekilde, sakin bir ses tonuyla ne
yapmasını istediğinizi söyleyin. Çocuğun anlayıp anlamadığını kontrol etmek için direktifinizi
tekrar etmesini isteyin. Vereceğiniz direktifler kısa ve basit olmalıdır. Zor ve aşamalı işler için
direktifleri tek tek verin. Aynı anda sıralı komutlar vermeyin.
- Tutarlı olun: Sadece yerine getirebileceğiniz sözler verin. Ne söylediyseniz muhakkak
yerine getirin. Emirleri ve kuralları sürekli tekrar etmek bir işe yaramayacaktır. Bu yüzden çocuk
bir kuralı bozduğunda, sadece bir kere sakin bir ses tonuyla uyarın eğer uyarınız dikkate
alınmazsa daha önce söz verdiğiniz cezayı uygulayın. Fiziksel cezaları kullanmaktan kaçının, bu
tip cezalar durumu daha da kötüleştirir.
- Çocuğu sürekli gözlem altında tutun: Hiperaktif çocuklar çok fevri olduklarından sürekli
izlenmelidir.
- Çocuğun arkadaşlarını izleyin: Hiperaktif bir çocuk için sosyal kuralları ve ilişkileri
öğrenmek ve korumak zordur. Bu yüzden çocuğun oyun arkadaşları dikkatli seçilmeli, fiziksel ve
dilsel yetenekleri benzer çocuklarla arkadaşlık yapması sağlanmalıdır. Eve aynı anda sadece bir
ya da iki arkadaşı davet edilmeli, oyun oynarken iletişimleri gözlenmeli, ev içinde kavga
istenmediği çocuklara açıkça belirtilmelidir.
-Okul faaliyetlerine yardım edin: Okul zamanları çocuk için oldukça zordur. Bir gece
önceden çocuğun giyecekleri ve okul çantası hazırlanmalı, gerekli malzemeler konulmalıdır.
Çocuğa giyinmesi ve kahvaltı etmesi için yeterli zaman tanınmalıdır. Eğer çocuk sabahları yavaş
hareket ediyorsa muhakkak giyinme ve kahvaltı için yeterli zaman ayrılmalıdır.
- Ödevlerin hazırlanmasına yardım edin: Ödevler için düzenli bir çalışma yeri ayarlayın.
Bu yerin, sessiz ve dikkat dağıtıcı şeylerden (televizyon,diğer insanlar gb) uzak olması gerekir.
Ödevleri küçük parçalara ayırın, zaman içine yayarak her ödevden sonra tenefüs verin. Mesela,
çocuk okuldan geldikten sonra, yemeğini verin.Bir süre oynamasına izin verdikten sonra ödevine
başlatın.Ders çalışma saatlerini, çocuğun hoşlandığı şeyleri yapabileceği dinlenme aralarına
bölün. Çocuğa bol bol cesaret verin.
- Notları değil çocuğun çabasını ödüllendirin.
- Çocuğunuza mümkün oldukça çok zaman ayırın.Onu bol bol dinleyin ve vermek istediği
mesajları anlamaya çalışın.
- Çocukla sık sık fiziksel temasta bulunun. Bu çocuklar fiziksel temasa çok ihtiyaç
duyarlar.( kucaklamak, güreşmek gb.)
- Onları oldukları gibi kabul edin. Beklentilerinizi sınırlarına göre ayarlayın.
Gerçekleştiremeyecekleri beklentilere girmeyin.
- Çocuğa ev içinde sorumluluklar verin.
- Beraber eğlendirici ilginç hikayeler okuyun.Çocuğu soru sormaya ve kitap okumaya
teşvik edin.
Psikolog Çiğdem Alparslan Karakuş
