ÇOCUĞUM ÇOK UTANGAÇ!
Çocuğum arkadaşlarıyla birlikteyken,oyuna katılmak yerine,kenarda kalmayı tercih ediyor
Yeni insanlarla tanışması gereken durumlarda,huysuz,huzursuz ve isteksiz
Yeni ortamlara girmekten kaçınıyor ya da yeni sosyal ortamlarda donakalıyor
Derste tahtaya kalmaktan veya söz almaktan çekiniyor
Kalabalık bir ortamda konuşması gerektiği zaman sesi titrek,tereddütlü ve çok az çıkıyor
Eve gelen yabancılar,onu korkutuyor
Telefonda biriyle konuşmaktan kaçınıyor
Yeni ortamlarda çok sessiz ve çekingen
Hakkını aramak yerine,ortamdan kaçmayı tercih ediyor
diyorsanız çocuğunuzun aşırı utangaç olduğunu söylemek mümkündür.
Utangaçlık nedir?
Utangaçlık,yeni bir sosyal uyarıcı karşısında kullandığımız bir adaptasyon yöntemidir.Yani
kişi,yeni bir sosyal durumla karşılaştığında,hemen ortama uyum sağlayamaz.Uyum sağlamak
için,yeni durum hakkında gözlem yapması,mesela,insanları tanıması,ortamın gereklerini
anlaması,nasıl davranması gerektiğiyle ilgili bir strateji belirlemesi gerekir.İnsanlar,yeni
sosyal durumlarda utangaç veya çekingen davranarak bir nevi davranış stratejisi belirlemek
için zaman kazanmış olurlar.Bu anlamıyla utangaçlık her zaman olumsuz bir duygu değildir.
Utangaçlık ne zaman bir sorundur?
Utangaçlık yeni sosyal uyaranlara karşı bir adaptasyon yöntemi olarak kullanıldığında bir
problem değildir.Çocuklar,yeni durumlarda,kendilerini geçici olarak ortamdan çekerek
kontrol hissi kazanmaya çalışırlar.Mesela;eve gelen bir yabancı karşısında,çocuğun çekingen
davranması normaldir.Bir müddet çocuk gözlem yapar,iletişim için küçük sinyaller gönderir
ya da karşı taraftan gelen sinyallere cevap verir.Mesela;ismi sorulunca cevap vermesi,yaşı
sorulunca cevap vermesi ya da çocuğun,yabancıya soru yöneltmesi gibi.Fakat,çocuğun
çekingenliği sürekli ise,utangaç davranışları her ortamda devam ediyorsa ve gündelik hayatını
etkiliyorsa utangaçlık bir problem olmaya başlamış demektir.
Neden utangaçlık bir problemdir?
Utangaç insanlar,yaşamları boyunca karşılarına çıkan pek çok fırsatı,sadece utangaç
oldukları için kaçırabilirler.Bu da başarısızlığı,dolayısıyla mutsuzluğu beraberinde
getirir.
Çocuğunuzun çok yetenekli veya zeki olduğunu düşünün.Fakat aşırı utangaç olduğu
için zeka ve yeteneğini ifade etmekte güçlük yaşayacaktır.
Aşırı utangaç çocuklar yeterince arkadaş edinemedikleri için daha yalnız kalırlar ve
sosyal gelişmeleri an alt seviyede kalır.
Utangaç çocuklar,sosyal ortamlardan kaçındıkları için,öğrenmeleri sınırlı kalır.
Toplumumuzda çekingen çocuklara sempatiyle bakılır. Çok mahcup bir delikanlı ya
da çok hanım bir kız gibi ifadelerle,çoğu zaman takdir edilir.Her ne kadar
yetişkinler,utangaçlığı olumlu bir duygu olarak görseler de,çekingen çocuklar bu
durumdan hiç de memnun değildir.Araştırmalar,utangaç çocukların öz değerlerinin
düşük olduğunu göstermiştir.Yani,utangaç çocuklar,kendilerini daha az sevmekte ve
kendilerine daha az saygı duymaktadır.
Utangaç çocukların yaşıtlarınca dışlanması daha olasıdır.Çünkü,çocuğu sosyal beceri
eksikliği,gruba karşı soğuk ve mesafeli durması,diğer çocukların onu,arkadaşlık
edilmeyecek biri olarak algılamasına neden olabilmektedir.
Neden bazı çocuklar aşırı utangaçtır?
Utangaçlık,genetik olarak aktarılabilen bir özelliktir.Eğer ebeveynlerin biri utangaç
ise,çocuğunda utangaç olma ihtimali vardır.Bazı çocuklar doğuştan,sosyal ortamlara
ve değişikliklere karşı daha duyarlıdır.Mesela,uyurken aşırı irkilen,dış uyaranlara karşı
hassas olan bebekler,ileriki yıllarda daha utangaç olabilmektedir.Yine de daha
çekingen karakteri olan çocuklara sosyal beceriler kazandırılarak,bu problemi aşmak
mümkündür.
Çocuklar anne-babalarını taklit ederek,çevrelerindeki dünyayı tanırlar.Eğer
ebeveynden biri utangaçsa,çocuk ebeveyninden utangaç davranış kalıplarını
öğrenebilir.Mesela;anne,hoşlanmadığı birini yolda gördüğü zaman,yolunu
değiştiriyorsa,çocuk bundan hoşlanmadığın durumlarda kaçmalısın neticesine
varabilir.
Oto kontrolü cezalandırılan ya da engellenen çocuklar daha utangaç olurlar.Sürekli
kontrol altında tutulan,kendi başına karar vermesi engellenen ya da desteklenmeyen
çocuklar daha utangaç olurlar.
Sürekli eleştirilen çocuklar,öz güvenlerini kaybettikleri için utangaç olurlar.Ayrıca
sürekli eleştirilen bir çocuk,bir müddet sonra,her kesin onu eleştirdiği duygusuna
kapılır.Hata yapma ve eleştiri alma korkusu çocuğu sosyal ortamlardan çeker.
Sosyal becerilerin öğretilmediği çocuklar,nasıl davranacaklarını bilmedikleri için
çekingen olabilirler.Mesela,yeni bir insanla nasıl tanışılacağı ya da bir oyun grubuna
nasıl katılabileceği öğretilmeyen bir çocuk,ortama adapte olmakta güçlük çekecektir.
Utangaç çocuğuma nasıl yardımcı olabilirim?
1. Çocuğunuzu tanıyın ve kabul edin.Çocuğunuzun ilgi ve ihtiyaçlarına karşı
duyarlı olun.Çocuğunuzun ona saygı duyduğunuzu bilmesi,kendisini daha
güvende hissetmesini sağlayacaktır.
2. Çocuğunuzun öz değerini besleyin.Kendisi hakkında olumlu duygular
besleyen çocuklar,utangaç olmazlar.Çocuğunuzun kendisi hakkında olumlu
hisler beslemesini sağlayın.Ebeveynler çocuklarının hatalarını sıklıkla
eleştirdikleri halde,güzel davranışlarını övmekte aynı duyarlılığı
göstermezler.Çocuğunuzun sizde olumlu hisler uyandırdığı zamanlarda bunu
ona açık bir şekilde söylemekten kaçmayın bana masayı kurarken yardım
etmen çok hoşuma gidiyor ya da dolaptan bir şey almadan önce bana
sorman,sana olan güvenimi artırıyorgibi.Başarılarını ve güzel davranışlarını
övmekten çekinmeyin.
3. Çocuğunuzu suçlayıcı veya utandırıcı konuşmayın.Çocuğunuz hata yaptığı
zaman tabi ki onu uyarmalı ve aynı zamanda doğru olan davranışı
göstermelisiniz.Fakat bunu yaparken,çocuğu suçlayıcı ve utandırıcı
konuşmamaya özen gösterin.Mesela, ne kadar dağınık ve tembel bir
çocuksun yerine; odanın daha derli toplu olmasını isterim,yerdeki eşyaları
yerine yerleştire bilirsin öyle değil mi? gibi.
4. Özellikle ona sosyal ortamlarda iltifat edin.Sosyal becerilerini kullandıkça
takdir edin.Mesela;Bir arkadaşına telefon açıp,ödevi hakkında soru
sorduysa,ya da telefon açtığında arkadaşının annesine kendisini tanıttıysa
seninle gurur duyuyorum.Gerçekten telefonda insanın önce kendisini
tanıtması çok güzel bir davranış ya da arkadaşını arayıp ödevini öğrenmem çok
güzel şeklinde geri bildirimde bulunun.Bu yaparken,iltifat ettiğiniz davranışın
ne olduğunu açık bir şekilde dile getirin.Yani sadece, arkadaşını araman iyi
oldudemek yeterince açık bir geri bildirim değildir.
5. Çocuğunuza sosyal becerileri kazandırmaya çalışın.Bunu için çocuğunuza
iyi bir örnek olun.Mesela;yolda bir arkadaşınızı gördüğünüzde ona ilk önce siz
selam verin.İnsanlara cana yakın ve güler yüzlü davranmaya
çalışın.Çocuğunuz da bu davranışları gördüğünüzde takdir edin.Görgü
kurallarını ve nerde nasıl davranması gerektiğini ona anlatın ve gösterin.
6. Çocuğunuzu yeni bir sosyal ortamın içine atarak ona,sosyal beceri
kazandıramazsınız.Önce çocuğunuzun kendisini güvende hissetmesine
yardımcı olun.İlgisini çekecek bir konu bularak,sosyal ilişkiye girmesini
sağlayın.Örneğin;pek çok ebeveyn,çocuğa sosyal beceri kazandırma adına,eve
gelen yabancıya hoş geldin demesi ya da elini öpmesi için
zorlamaktadır.Çocuk bu yabancıyı tehdit olarak algılıyor olabilir.Bunu yerine
önce yabancı hakkında bilgi verilmeli,Ona hoş geldin demek ister misin?
gibi çocuk zorlanmadan,yumuşak bir şekilde teşvik edilmeli ya da bak bu
amca bir veteriner,ona kuşun hakkında bir şeyler sorabilirsin? gibi ilgi
yaratılmaya çalışılmalıdır.
7. Çocuğunuzla sokakta yürürken ya da bir topluluk içindeyken
başkalarının davranışlarını eleştirmeyin.Bu durum çocukta,başkaları da
beni eleştirebilir korkusu yaratabilir.
8. Çocuğunuza kendisine ve başkalarına karşı daha toleranslı olmayı
öğretin.Utangaç çocuklar,hem kendilerini,hem de başkalarını katı bir şekilde
eleştirirler.Ona hata yapmaktan korkmamayı öğretin.Başkalarının da hata
yapabileceklerini fakat bunun onları kötü bir insan yapmadığını
anlatın.Çocuğunuzu veya bir başkasını eleştireceğiniz zaman,kişiliğini değil
davranışını eleştirin.Örneğin,kavga eden bir insan hakkında ne kadar
saldırgan ve geçimsiz biri demek yerine bu şekilde kavga etmesi hiç hoş
değil diyerek,sadece davranışını eleştirebilirsiniz.
9. Utangaçlığın her zaman kötü bir şey olmadığını unutmayın.Bazı çocuklar
dikkatleri üzerinde toplamaktan hoşlanmazlar.İffet ve tevazudan kaynaklanan
utangaçlık istenilen ve olması gereken bir özelliktir.
Psikolog Çiğdem Alparslan Karakuş
