Vicdan Merhamet Ve Sevgi Ekseninden Bakış

[Engineer]

Vicdan Merhamet Ve Sevgi Ekseninden Bakış

Dünyadaki yaşam alanımızda insanın kendisi, çevresi ve diğer pek çok canlı üzerinde söz sahibi olan bir varlık olduğunu gözlemlememiz oldukça güç değildir. Yeryüzü üzerinde iyiyi yaşattığı gibi, kötüyü de kendi yapıp ettikleri ile doğuran insanoğlunun davranışsal alt yapısını incelememiz için içerisindeki gömülü programlara bakmamız gerekmektedir. Bu doğrultudaki ana kodlamalarımızı incelediğimizde ise karşımıza Vicdan Merhamet Ve Sevgi ilkeleri çıkacaktır. Peki bunlar nelerdir?

Vicdan, merhamet ve sevgi ilkelerini anlamak için, bu kavramların etimolojik kökenlerine odaklanmak temel bir gerekliliktir. Bugün, merhamet ve vicdan gibi kelimeler, İngilizce gibi dünya dillerine çevrildiğinde tam anlamını bulmasa da, Farsça ve Arapça gibi zengin dillerde kapsamlı anlamlarını korumaktadır. “Vicdan” kelimesi, Arapça kökenli olup en eski anlamı “var olan” daha sonraki anlamlarında ise  “kalp” veya “iç” anlamına gelirken, “merhamet” kelimesi Arapça kökenli “rahmet” kelimesinden türetilmiştir ve lütuf, şefkat ve yardım anlamlarını içerir. Türkçe'de ise merhamet, başkalarına karşı şefkat ve anlayış gösterme duygusunu ifade eder. “Sevgi” kelimesi ise evrensel bir kavram olup “saygı” ve “gönül vermek” gibi geniş anlam bütünlüğü içerir. Ancak, bu kelimelerin tanımsal açıklamalarıyla yetinmek, yaşamın karmaşıklığını tam anlamıyla yansıtmaz. Bu kavramları gerçek yaşam bağlamında anlamak, basit bir tanımın ötesinde bir anlayış ve deneyim gerektirir.

Vicdan, kelime kökeni itibariyle “var olan” anlamına geldiği gibi, bütünlük açısından değerlendirdiğimizde, insanın özünde sahip olduğu yegane unsur olarak öne çıkar. Vicdan insanı diğer canlılardan ayırt etmek için önemli bir kriterdir. Bu akıllara “diğer canlılarda vicdan diye bir şey yok mudur” sorusunu getirebilir haliyle. Elbette, diğer canlılarda hayranlık uyandıran bir biçimde bir tür vicdan benzeri etkinlik bulunabilir; ancak bu, genellikle bağlanma düzeyine ve hormonal etkileşimlere dayanır. Biyologlara göre, bu durum hormonal bir etkinin yansımasıdır; evrimsel bilimcilere göre ise beyindeki bir oluşumun tezahürüdür. Peki vicdan her insanda varsa nasıl oluyor da insanlar katil, tecavüz, hırsızlık gibi davranışları sergileyebiliyor? Önce, bu davranışı sergileyen bireylere aynı eylemi sana da uygulayalım denilirse karşılık olarak “hayır olmaz” cevabını muhtemelen alacağız. Bu onların içerisindeki vicdani kırıntının alt yapısını göstermektedir. Yani doğru ve yanlışın vicdan da kayıtlı olduğunu gözlemleyebiliriz. İnsanın iç gözetim ve denetim mekanizmasıdır aslında. Geçmişte ve günümüzde ise bazı teoloji düşünürleri bu durumu Tanrının insanla konuşması olarak ifade etmektedir.

Peki bir insan vicdanını nasıl olur da susturur. Bu meseleyi anlamlandırabilmek için bir köşeye çekilip gözlem yapmamız bize sonuç sağlayacaktır. Örneğin, günümüzde İsrail'in Filistine uyguladığı katliam veya Çin'in Doğu Türkistana uyguladığı katliamlara tanıklık ediyoruz. Bu tarz meseleler karşısındaki tutumumuz genellikle insani değerimizi göstermektedir. Peki nasıl oluyor da masum insanlar bir tarafta ölürken diğer insanlar ses çıkartmayabiliyor? Cevap olarakta çok ilginçtir “Bize daha büyükleri yapıldı”. Bunu bir yahudi de İsrail'i savunmak için kullanabilir. Veya “ben neden savunuyorum, gücüm neye yetecek ki” benzeri cevaplarlada karşılaşabiliyoruz. Başka bir cevap türü ise “bunlar bizden değil, ne aynı din ne aynı ırk” şeklinde olabiliyor. Vicdansız olmak ilkesizliktir. İlkeli düşünüp ilkeli hareket etmeliyiz. Pısırık, korkak bir şekilde durup yanlışa yanlış diyemiyorsak orada sorun vardır. El alem ne der kaygısı güdüp zulme ses çıkmıyorsa sorun vardır. O yüzden doğruya doğru, yanlışa yanlış demeliyiz. Yanlışa yanlış demeyen kişinin doğruya doğru demesinin de bir hükmü yoktur!

Merhamet ve vicdan birbirinden bağımsız olmayan duygusal ve ahlaki bağlamda önemli kavramlardır. Merhamet daha çok başkalarına yönelik şefkat ve anlayış hissiyatını içerirken, vicdan bireyin içsel ahlaki değerlerine dayanan doğru ile yanlışı ayırt etme yeteneğini ifade eder. Merhamet vicdanı cezbeder ve insanı harekete geçirir. İnsan ilk olarak merhamete anne ile başlar. Diğer canlı yavrularından çok daha farklı olarak yeni doğmuş olan bir bebek o kadar acizdir ki ağzına memeyi vermezsen kendisi memeye bile erişemez. Hal böyle iken insanoğlunun merhamete aç kalması oldukça olağandır. Bu da onun en büyük zaaflarından birini doğurur aslında. Fakat vicdan gibi bunu da baskılamak insanın elindedir. Merhameti susturup vicdansız bir insan haline gelebiliriz. Hatta bu hareket kitlesel bir etkileşim ile savunuyorsa insanlığımızı ayaklar altına alabiliriz. Özellikle günümüz din tüccarlarının desteğiyle söylenen “acırsak acınırız” sözünü, “merhamet etmeyene merhamet edilmez” diyen bir peygamberin ümmetinin söylediğini düşünürsek kitleleri etkilemenin kolaylığını anlayabiliriz.

Sevgi ise çoğu insan tarafından daha kolay kavranabilen bir kavramdır. Çünkü kolaylıkla fiziksel olarak karşı tarafa aktarabildiğin bir duygu biçimidir. Sevmenin en temel fiziksel yansıması tebessüm etmektir hatta. Benim de içinde bulunduğum fikir yapısına göre aşkı tasniflerken  platonik, erotik ve sevgi olarak ayırmak mantıksal bir çıkarımdır. Maalesef günümüzde bu kavramlar iç içe geçtiği için sevginin manasını anlamlı bir şekilde açıklamak pek mümkün olmuyor. Ama içerisinde bulunduğumuz sevgi hissiyatı ve sevgi açlığı bize farklı yaşantılara sürükleyebilmektedir. Sevgiye aç olan bir insan kolay bir şekilde birisine bağlanabilir. Oldukça tehlikeli olan durum günümüzde acı tabloları gözler önüne sermektedir. Baba sevgisinden yoksun büyüyen bir kişinin, yetişkinlik döneminde tarikat liderine bağlanması, bağımlılık yapan maddelere yönelmesi veya eşcinselliğe sahip olması kaçınılmaz hale gelebilmektedir.

Sevgi, merhamet ve vicdan paylaştıkça çoğalan sermayelerdir. Pek çok büyük düşünür “nasıl daha iyi bir dünyada yaşarız” veya “nasıl daha kaliteli hayat süreriz” sorularına cevap vermeye çalışırken, bu temel değerlere odaklanmaktan kaçınamamıştır.  Bu dünyada, bir yetimi sevindirmek, küçük bir çocuğun başını okşamak veya yolda kalmış ve parası bitmiş birine destek olmak gibi küçük eylemlerin, en büyük mutluluk kaynaklarından biri olduğuna inanıyorum. Ancak, bu konuda da dengeli olmamız gerektiğini her zaman hatırlamamız önemlidir. Eğer dengeyi kaybedersek, her şey alt üst olabilir. Orantısız sevgi de enerjimizi çoğu zaman tüketebilmektedir. O yüzden bir insana iyilik yapacağımız zaman, ilgi göstereceğimiz zaman irade çerçevesindeki mantıksal faktörleri de devreye sokmak zorundayız.

Maalesef bu üç  kavram üzerine çok düşünülmemektedir. Aynı zamanda günümüzde anlam ve önemini yitiren kavramlardır. Özellikle modern ateistlerin öne sürdüğü “her şey çıkar ilişkisidir” argümanı, bu kavramlar ile rahatlıkla cevaplanabilmektedir. Fakat üzerine derinlemesine düşünmediysek o zaman hayatın anlamını anlama yolundaki pek çok şeyi ıskalamış oluruz.

[Engineer]

Fikir alış verişi oluşturmak açısından eleştiri ve görüşlerinizi talep ediyorum