Obsesif Kompulsif Bozukluk
Birçok kişinin aşırı temizlik, titizlik, düzenlilik, eşya veya para biriktirme,
simetriye önem verme, kapıyı-ocağı kontrol etme gibi çeşitli takıntıları,
kuruntuları, saçma bulduğu halde yapmak zorunda kaldığı davranış ve düşünceleri
olabilir.
Birçok kişinin aşırı temizlik, titizlik, düzenlilik, eşya veya para biriktirme,
simetriye önem verme, kapıyı-ocağı kontrol etme gibi çeşitli takıntıları,
kuruntuları, saçma bulduğu halde yapmak zorunda kaldığı davranış ve düşünceleri
olabilir. Çoğunlukla bunlar önemli bir zaman kaybına veya ciddi bir sıkıntıya
neden olmazlar. Ancak, bazı kişiler aşırı ve saçma buldukları halde bu davranış
ve düşüncelerini tekrar tekrar yapmaya ve sürdürmeye devam ederler. Bu durum
önemli oranda zaman kaybına yol açar, belirgin bir sıkıntı verir ve kişiyi
zorlamaya, yaşamla, kendisiyle ve çevresiyle ilişkisini bozmaya başlarsa,
üzerinde durmak ve bunun ruhsal bir sorun olabileceğini düşünmek gerekir .Bu,
psikiyatrideki adıyla Obsesif -Kompulsif Bozukluk - OKB (Saplantı-Zorlantı
Hastalığı) olabilir .
Obsesyonlar ( saplantılar ), irade dışı gelen, kişiyi tedirgin eden veya sıkıntı
veren, bilinçli bir çaba ile kovulamayan yineleyici düşüncelerdir.
Kompulsiyonlar (zorlantılar) ise çoğu kez obsesif düşünceleri kovma veya bu
düşüncelerin verdiği sıkıntıyı azaltmak için yapılan ve istemeden yinelenen
hareketlerdir.
Ocağı ya da evinin kapısını kapatıp kapatmadığından emin olamayan (obsesyon) bir
kişinin, tekrar tekrar kapıyı, ocağı kontrol etmesi (kompulsiyon), para ya da
herhangi bir eşyaya dokunduğunda elinin kirlendiğini obsesif bir şekilde düşünen
bir kişinin el yıkama tutkusu (kompulsiyon) gibi davranışlar OKB'nin en sık
rastlanan örnekleridir .
Obsesyon ve Kompulsiyonların Özellikleri:
Obsesyonlar (saplantılar , takıntılar):
Kaygı ve sıkıntıya yol açan, kişi tarafından saçma bulunan, inatçı ve zorlayıcı
düşünce, fikir, dürtü ve hayallerdir. (Örneğin insanların ellerinin kirli ve
mikroplarla bulaşık olduğunu düşünen kişi birlikte yaşadığı insanlar için de
aynı şeyi düşünmektedir.) Kişi bu düşüncelerin kendi iradesi altında olmadığını
bilir.(Kişi bu insanların temiz olduklarını bilse bile saçma bulduğu bu düşünce
sürekli kafasını kurcalamaya devam eder.) Kişiler bu düşünce ve dürtüleri
bastırmaya veya yok saymaya çalışırlar veya bunları bir başka düşünce veya
hareketle (yani kompulsiyonla) gidermeye çalışırla . (Kişi bu takıntısını
zihninden uzaklaştırmaya çalışır veya sık sık ellerini yıkar )
Kompulsiyonlar (zorlantılar):
Tekrarlayıcı davranış veya zihinsel eylemlerdir. (tokalaşmakla ellerinin
kirlendiğini düşünen bir kişi sürekli ellerini yıkar) Amaçları herhangi bir zevk
veya mutluluk sağlamak değil, obsesyona eşlik eden sıkıntıyı azaltmak ya da
korkulan bir durum veya olayı engellemektir. (ellerini bu derece sık yıkamak
kişinin hoşuna gitmemektedir, amacı elinin kirlendiğine dair olan sıkıntısını
azaltmaktır ) Kompulsiyonlar açıkça abartılıdır ve amaçladıkları şeyle
aralarında mantıksal bağlantıları yoktur. (kişinin elleri yıkanmaktan tahriş
olmuştur ve ortada bu derece el yıkamayı gerektirecek bir kirlenme yoktur.)
Bazı Obsesyon ve Kompulsiyon Türleri
Obsesyonlar (saplantılar , takıntılar):
Kaygı ve sıkıntıya yol açan, kişi tarafından saçma bulunan, inatçı ve zorlayıcı
düşünce, fikir, dürtü ve hayallerdir. (Örneğin insanların ellerinin kirli ve
mikroplarla bulaşık olduğunu düşünen kişi birlikte yaşadığı insanlar için de
aynı şeyi düşünmektedir.) Kişi bu düşüncelerin kendi iradesi altında olmadığını
bilir.(Kişi bu insanların temiz olduklarını bilse bile saçma bulduğu bu düşünce
sürekli kafasını kurcalamaya devam eder.) Kişiler bu düşünce ve dürtüleri
bastırmaya veya yok saymaya çalışırlar veya bunları bir başka düşünce veya
hareketle (yani kompulsiyonla) gidermeye çalışırla . (Kişi bu takıntısını
zihninden uzaklaştırmaya çalışır veya sık sık ellerini yıkar )
Kompulsiyonlar
(zorlantılar):
Tekrarlayıcı davranış veya zihinsel eylemlerdir. (tokalaşmakla
ellerinin kirlendiğini düşünen bir kişi sürekli ellerini yıkar) Amaçları
herhangi bir zevk veya mutluluk sağlamak değil, obsesyona eşlik eden sıkıntıyı
azaltmak ya da korkulan bir durum veya olayı engellemektir. (ellerini bu derece
sık yıkamak kişinin hoşuna gitmemektedir, amacı elinin kirlendiğine dair olan
sıkıntısını azaltmaktır ) Kompulsiyonlar açıkça abartılıdır ve amaçladıkları
şeyle aralarında mantıksal bağlantıları yoktur. (kişinin elleri yıkanmaktan
tahriş olmuştur ve ortada bu derece el yıkamayı gerektirecek bir kirlenme
yoktur.)
Bulaşma ve temizlik obsesyonları:
Bulaşma obsesyonu olan kişiler genellikle mikropların, kirin, idrarın üzerlerine
bulaşmasından korkarlar. Saatlerce kendilerini veya vücutlarının bir kısmını
yıkayarak, kendilerini ''bulaşmadan'' korumaya çalışırlar. Hatla kendilerine bir
şey bulaştıracağını düşündükleri şeylerden kaçarlar. Çevrelerindeki herşeyin
bulaşık veya kirli olduğunu düşünürler. Temizlenmediği kaygısıyla saatlerce ve
tekrar tekrar ev temizliği yaparlar.
Şüphe obsesyonları:
Şüphe obsesyonu olan
kişiler bir şeyi yapıp yapmadıklarından emin olamazlar ve bu nedenle yaptıkları
şeyleri tekrar tekrar kontrol ederler. Böyle bir kişi sobayı söndürmüş dahi olsa
söndürdüğünden emin olamaz ve defalarca sobayı kontrol etmek zorunda kalır
.Kapıyı açık unuttuğuna dair şüphesi olan bir kişi sık sık kapıyı kontrol eder .
Düzen obsesyonları:
Bu tür obsesyonu olan kişiler her şeyi tamamen doğru bir
şekilde düzenlemeye çalışırlar. Birilerinin eşyalarına dokunmasına veya
karıştırmasına direnç gösterirler. Düzen uğruna saatlerini harcayabilirler.
Saldırganlık veya zarar verme obsesyonları:
Çocuğuna zarar verme veya cinsel
hayaller (tekrarlayan pornografik imgeler) bu tür obsesyonlardandır. Bu kişiler
yapmayacaklarını bilseler bile çocuklarına zarar vermekten korkarlar ve bu
korkularını engelleyemezler. Bu korkuyu hafifletebilmek için bazı şeyleri "doğru
sayıda" yapmak zorunda hissederler ( örneğin mutfak lambasını 3 kez açıp kapamak
gibi). Böylece, kendilerini veya aile üyelerini hayali bir tehlike veya zarardan
koruduklarına inanırlar.
Dini obsesyonlar:
Aklına, istemediği halde, tanrıya
küfür düşünceleri gelen kişi sayıları lO'ar lO'ar geriye doğru sayarak
sıkıntısını hafifletmeye çalışabilir. Çoğunlukla bu tür obsesyonlar kişinin
zihnine ibadet yaparken takılır. Kimileri bu yüzden sık sık duaları tekrarlar,
tövbe ve ibadet ederler.
Sayma obsesyonları:
Bu kişiler düşündükleri ya da
gördükleri sayıları saymaktan kendilerini alamazlar. Otomobil plakalarını,
evlerin numaralarını, apartmanların kaç kat olduğunu sayarlar. Belli sayılar
uğurlu, belli sayılar uğursuzdur. Uğursuz sayı akla gelince hemen uğurlusu ile
uzaklaştırılmaya çalışılır.
Diger Özellikler:
Pek çok kişi obsesyon ve
kompulsiyonlarını ortaya çıkaran durum veya nesnelerden uzak durmaya çalışır (
örneğin, insanlarla tokalaşmaktan kaçınır). Kişide sürekli tereddüt ve
kararsızlık dikkati çeker. Bir şeyi kuralına göre yaptım mı yapmadım mı, yapsam
mı yapmasam mı kararsızlıkları içinde ileri derecede bunalır ve kuşkularını
yakınlarına tekrar tekrar sorarak onları yıldırırlar.
OKB'nin Sıklığı
Yaklaşık 50 kişiden birinde OKB bulunmaktadır. Ancak birçok kişi; belirtilerinin
çok hafif olması, hastalıklarını gizlemeleri, kimseye belli etmek istememeleri
veya yıllarca süren hastalıklarını artık benimsemeleri nedeniyle hekime
başvurmaktan kaçınır .
Nedeni
Biyolojik ve psikososyal birtakım etkenlerden
söz edilmekle birlikte, tam olarak nedeni henüz anlaşılamamıştır.
Tedavi
OKB, uzun süreli ve zamanla iyileşme dönemleri gösterebilen bir hastalıktır.
İlaçla ve psikoterapiyle tedavisi mümkündür. İlaç tedavisi ve
davranışçı-bilişsel psikoterapinin birlikte kullanıldığı durumlarda çok iyi
sonuçlar alınmaktadır. Bu nedenle benzer yakınmaları olan kişiler tedavisi olan
bu durumları için psikiyatriste başvurulmalı ve iyileşmeye giden yolu açmalıdırlar.
Kaynak:
Çukurova Tıp Fakültesi Psikiatri Anabilim Dalı; 19.07.2009
|