Psikolojide Korku ve Güven

[psikolog]

Psikolojide Korku ve Güven
I. Temel Güvenlik Ġhtiyacı ve Korkuya Dair Öğretiler
Psikologlar, insanda güven ihtiyacını ortaya çıkaran temel
sebeplere ve kaygı durumlarının iç ve dıĢ kaynaklarına dair araĢ-
tırmalar yapmıĢ, fikir yürütmüĢlerdir. Korkuya ve güvene dair
özgün fikirleriyle ön plana çıkan düĢünürlerden Maslow, Freud,E.H. Erikson ve Horney‟in bakıĢ açılarına burada yer vermek istiyoruz.
Maslow‟un ihtiyaçlar hiyerarĢisi kuramında güvenlik ihtiyacı: Güvenlik ihtiyacı, fiziksel ve duygusal tehlikelerden korunmayı, korkudan kurtulma ve kaygıdan uzak olmayı içerir. Fizyolojik
ve psikolojik açıdan insanın dengesini, normal halini muhafaza
edebilmek için karĢılanması gereken ihtiyaçları kapsar.
14
Fizyolojik ihtiyaçları karĢılanan birey, kendini güvende ve
tehlikeden uzak hissetmek ister. Oysa korku ve kaygı insanın
güvensizlik duymasına yol açar.
15
Freud, korku genelde dıĢ dünyada var olan herhangi bir Ģeye karĢı duyulan bir his olduğu için, anksiete kelimesini korkuya
tercih etmiĢtir. Ġnsanın sadece dıĢ tehlikelerden değil, iç tehlikelerden de korkabileceğini ileri sürmüĢtür. Buna bağlı olarak
anksieteyi kaynakları bakımından objektif, nörotik ve ahlâkî olmak üzere üçe ayırmıĢtır.
16
Objektif anksietede, tehlikenin kaynağı dıĢ dünyadadır. Ġnsan zehirli bir yılandan, kontrolden çıkan bir arabadan, yaĢam
için zorunlu olan bir nesnenin çevrede bulunmamasından korkar. Nörotik anksietede, tehdit id‟in içgüdüsel nesne seçimi içerisinde yer alır. Böyle bir durumda kiĢi, kendisine zararlı olabilecek bir davranıĢta bulunmasına ya da düĢünmesine sebep olabilecek kontrol edilemez bir isteğe yenilmekten korkar. Bir baĢka
deyiĢle nörotik anksiete, fevrî, dürtüsel isteklerin açığa vurulması
sebebiyle cezalandırılma korusudur.
17

[psikolog]

Ahlâkî anksietede ise, korkunun kaynağı süperego sisteminin vicdanıdır. Ġnsan, benlik ülküsünün standartlarına aykırı bir
eylemde bulunmak ya da düĢünmekten dolayı vicdan tarafından
cezalandırılmaktan korkar.
18
Erikson‟un geliĢim kuramında temel güven ya da güvensizlik: Erikson‟a göre, güven duygusu sağlıklı bir kiĢilik örüntüsü
geliĢtirebilmek açısından hayatî öneme sahiptir. Sağlıklı kiĢiliğin
önemli unsurlarından birisi hem baĢkalarına hem de kendine
güven geliĢtirmektir.
19
Bebeğin anne-baba ya da onların yerine geçen kimseler ile
iliĢkileri, onun güven ya da güvensizlik duygusu geliĢtirmesinde
belirleyici etkendir. Özellikle annelerin bebeklerin ihtiyaç ve beklentilerini düzenli bir Ģekilde karĢılamaları halinde güven duygusu oluĢur. Anne, çocuğuna dünyanın güvenilir bir yer olduğunu,
en azından kendisine güvenebileceğini hissettirebilmelidir. Bebek
ile anne iliĢkisinin tutarlı, rahat, sevecen ve sıcak bir iletiĢim
örüntüsü içerinde gerçekleĢmesi bebeğin kiĢisel güven duygusunu pekiĢtirir. Annesinin kendisini sevdiğinden ve bırakmayaca-
ğından emin olan çocuk, hem annesine hem çevresindeki dünyaya güvenir. Bu durum çocukta iyimserlik ve mutluluk gibi duyguları ortaya çıkarır.
20
Horney‟in temel kaygı öğretisi: Horney, çaresiz bir bebeğin
düĢmanca ve tehdit edici bir dünyada güvenlik arayıĢını ele almıĢtır. Çocuğun doğduğu andan itibaren yabancı, düĢman bir
dünya karĢısında yalnız, yardımcısız, çaresiz durumda olduğunu
ve bundan dolayı kaygı ve güvensizlik duyduğunu ileri sürmüĢ-

[psikolog]

tür. O, insan davranıĢının kararlı güdüleyici gücünün güvenlik
ihtiyacı, emniyet ve korkudan emin olma olduğunu belirtmiĢtir.
Ona göre, potansiyel açıdan tehlikeli olarak algılanan bir dünyaya yönelik temel çaresizlik duygusunu yaratan Ģey yabancılaĢma,
düĢmanlık, korku ve azalan özgüven duygularının birleĢimidir.
Temel kaygı ve güvensizlik, bireyde güvenliğe yönelik bazı katkı
arayıĢlarını zorunlu kılar. Bu temel kaygı, kiĢiliğin bütünlüğü
üzerinde çocukluk döneminden itibaren etkili bir güç oluĢturur.
21
Horney, insanın ölüm veya doğa kuvvetleri karĢısında duyduğu anksiyeteyi normal aksiyete olarak tanımlar. O, güven duygusunu zedeleyerek tehlikeye düĢüren bir psiĢik impulsun
anksiyete yarattığını kabul eder.
22
Güvensizlik yaratan faktörler bağlamında ilk anılması gereken, ekonomik ve toplumsal alanda varolan güvensizliktir. Potansiyel düĢmanca gerilimlerin yarattığı korkular, baĢkalarını
ezme, aĢağılama ve sömürme eğilimleri nedeniyle misilleme korkuları, bireyler arası iliĢkilerden kaynaklanan duygusal yalıtım
ve buna eĢlik eden dayanıĢma yokluğu güvensizlik yaratan faktörler arasında sayılır.
23
II. Korkunun Psikolojik Boyutları
Ġlk geliĢim dönemlerinde korkunun kaynağı fiziksel desteğin
kaybolması, beklenmedik Ģekilde ortaya çıkan ve bireyin önceden
karĢılaĢmadığı durumlardır. Daha sonraları, itibarını kaybetme,
aĢağılanma ve alaya maruz kalma gibi sosyal tehditler, bedensel
hastalıklar, ekonomik sıkıntılar korkutucu olmaya baĢlar.
24
Korku, zayıflık, düĢkünlük ve beceriksizlik duygularının bir
sonucu olarak da ortaya çıkabilir. Uzun süre kiĢiye baĢarısızlığı-

[psikolog]

nın ve zayıflığının gösterilmesi, öne sürülmesi korku uyandırır ve
durumun daha da kötüleĢmesine yol açar.
25
Bazı nesne ve olaylar korku duygusunu o derece tahrik eder
ki, yaĢanan bu durum karĢısında birey iĢe yarayacağını düĢündüğü bazı tepkiler geliĢtir. Çekinme, sinme, kaçma gibi davranıĢ-
lar, tipik korku tepkileridir. Paniğe kapılmıĢ kimseler düzensiz el
kol hareketi yaparlar, nereye gittiklerini bilmeden kaçmaya çalı-
Ģırlar. Tehlikeli bir durumda kaçma davranıĢı hayvanların da
gösterdikleri tipik tepkilerden birisidir.
26
Korku sırasında örgensel fonksiyonlarda bozulma olur, örneğin, nefes tıkanır, ağız kurur, insan soğuk soğuk terler, sık sık
yutkunur, konuĢurken kekeler. Yine korku, kan dolaĢımını etkiler, kalp Ģiddetle çarpar, kan damarları Ģiddetli basıncın etkisiyle
daralır.
27
Psikologlar, nedeni belli olan durumlar ya da olaylar hakkında korku terimini kullanmayı uygun görürken, sorunun ne
olduğu bilinmeksizin duyulan korkulara kaygı nitelemesinde bulunurlar. Bu sınıflamaya göre korku kaygıdan daha Ģiddetledir.
Yine korku kaygıya göre daha kısa sürelidir.
28
Her insanın kaygıları ve korkularının olması doğal bir durumdur. Eğer korkunun derecesi bireyin günlük yaĢamını aksatacak bir düzeye eriĢirse, onun normal görevlerini yapmasını engellemeye baĢlarsa bu durum doğal olmaktan çıkar. Korkunun
aldığı bu duruma fobi denir. Oldukça iyi belirlenmiĢ bir nesne ya
da durumdan kaynaklanan korkuya basit fobi adı verilir. Bunlar

[psikolog]

en sık görülen ve her zaman tedaviye gerek duyulmayan fobilerdir. Örneği, ofidofobi yani yılandan korkmak basit fobidir.
29
III. Korkuyla BaĢa Çıkmanın Yolları
Korkuyu gidermenin çeĢitli yolları vardır. Bunlardan birisi,
korkan bireye, korkulan durumu etkili bir Ģekilde karĢılama imkanı sağlayan yetenekleri öğretmektir. Örneğin, bir kimse zorba
birisinin saldırısından korku duyuyorsa, saldırıya uğradığında
kendisini koruyabilecek savunma tekniklerini öğrenmesi korku
karĢısında etkili olur. Ġnsan ne yapacağını bilir ve bildiklerini
yapmak için sahip olduğu yeteneklere güvenirse korkuya kapılma olasılığı azalır. Korkuya karĢı en etkili çözüm bilgidir. Evreni
ve evrende geçerli olan yasaları bilmek korkuyu yenmede önemli
bir güçtür.
30
Korkuları aĢmanın ikinci yolu, korkulan nesne ya da duruma alıĢma imkanı sağlamaktır. Korkulan durumlara alıĢmanın, korkuyu azaltmakta etkili olacağına dair günlük yaĢantıda
çok sayıda örnekler görülebilir. Mesela, tavĢandan korkan bir çocuk bir süre tavĢanların yanında bulunduktan ve tavĢanın kendisine bir zarar vermeyeceğini gördükten sonra, artık bu durumdan korkmaz. Karanlık bir odada yalnız baĢına yatmaya alıĢtırılmıĢ bir çocuk karanlıkta kalmaktan ve yalnızlıktan korku duymaz.
31
Korku tedavisinin en etkili yolu korkuya maruz kalmaktır.
Ġnsan, korkunun nesnelerinden ve durumundan ne kadar kaçı-
nırsa o kadar kaygı geliĢtirir. Aldığı riskleri azalttıkça dünyası
daha çok sınırlanmaya baĢlar.
Korkuyla yüzleĢme cesareti gösterip karĢısına dikilmek,
onunla baĢa çıkmanın yollarından biridir. Korkuyu saklamanın

[psikolog]

neredeyse hiçbir yararı olmaz. Onu dile getirmek, üstesinden
gelmeyi kolaylaĢtırır.
32
Üçüncü yol, korkan kimseye, korkulan durumdan korkmayan kimseleri örnek göstermektir. Böyle bir örnek verilirse, birey
korkusuzluk duygusu geliĢtirebilir, korkusunun temelsiz olduğu
sonucunu çıkarabilir. BaĢka çocukların köpekten korkmadığını
gören çocuk da köpekten korkmaz. BaĢarısızlıktan korkan kimseleri eğitmek için, onlara diğer kimselerden daha iyi yaptıkları
Ģeyleri ortaya koymalarını önermek yararlı olur. Böylece kendi
gücüne ve üstünlüğüne inandırılan bireyin korkuları azalır.
33
Korkuyu önlemenin dördüncü yolu, ikaz ve uyarılarda bulunmaktır. Uyarılar bazen, yeni bir durum karĢısında duyulan
korkuyu önlemeye yardım eder. Bireyin yeni duruma birden bire
değil, aĢamalı bir Ģekilde alıĢtırılması bu uygulamada önemli bir
yer tutar. Korkuyu yenmesi için, bireye süre tanımak ve sorunun
çözümünü yavaĢtan almak yararlı olur. Örneğin sudan korkan
bir çocuğu, zorla suya sokmak yerine, kumsalda oynamaya bırakarak suyla barıĢmasını sağlamak daha uygundur. Köpekten
korkan bir çocuğu kocaman bir çoban köpeğini okĢamaya alıĢ-
tırmak yerine, iĢe yavru bir köpekle baĢlamak daha verimli
olur.
34
Korkuyla baĢa çıkarken, soruna yol açan nesne ya da durumla hemen karĢılaĢmak yerine, sistematik duyarsızlaĢma yöntemi kullanılmalı yani adım adım uygulanan, tedrici yöntemlere
baĢvurulmalıdır. Korkunun giderilmesi, yavaĢ yavaĢ ve zaman
içerisinde gerçekleĢtirilmelidir.
35
Korkuların baĢlıca sebeplerinden birisi, beklenmedik durumlardır. Bu gibi durumlarla baĢa çıkabilmenin en iyi yolu, ön-

[psikolog]

ceden düĢünmek ve korku doğurabilecek olaylara karĢı kendini
hazırlamaktır.
36
Eğer korkan birisine destek olacaksak, ona güvende olduğu
duygusu verilmeli ve korkusunun üstesinden gelebileceğine ikna
edilmelidir. Böylece kendini koruma altında ve güven içinde hisseden birey sorunlarına yaratıcı bir bakıĢ açısıyla yaklaĢır.
37
Bireye, korku veren uyaranla birlikte, hoĢa giden ve istenen
uyaranı birlikte vermek, onun yeniden Ģartlandırılmasını kolaylaĢtırabilir. KiĢi korktuğu Ģeylerle hoĢa gitmeyen iliĢki ve tecrü-
beler yaĢar. Bu durumda onun dikkatini, aynı konuda hoĢa giden iliĢkilere çekmek uygun olur. Örneğin sudan korkan bir çocuğun su ile değiĢik oyunlar oynaması ya da küçük bir kayığa
bindirilmesi sağlanabilir.
38
Korkuyla mücadele ederken bu heyecanı uyandıran durum
hakkında yeterli bilgiye sahip olmak gerekir. Eğer birey korkuya
yol açan durum hakkında bilgi sahibi olursa, bu duruma uyum
sağlaması ve dolayısıyla korkusunun azalması mümkün olur.
39

[psikolog]

http://www.dinbilimleri.com/Makaleler/1567032157_kasapoglu.pdf